عەلی مەرزوك ئەلجەنابیو، عبدالرحمن بامه‌رنى
ڤەكولینێن پشت بەستنێ ل سەر شەنگستێن موكومێن بوارێ زانستێ سیاسی دكەن، د رێكەفتینە كو باشترین دەولەت ل سەر ئاستێ پێشخستنا سیاسی و ئابوری، ئەوە یا رێكا دیموكراسیەتێ و مەدەنیەتێ دگریتە بەر. مرۆڤێ ئایندەی پێدڤی شیانێن جوداترە ژ ئەڤا باب و باپیرێن وی د ژیانێ دا پێدڤی پێ هەی. دگەل پێشكەفتنا تەكنەلوژیایێ و ئامرازێن گەهاندنێ و ئەنترنێتێ، نوكە هندەك شیان یێن هەین دڤێت مرۆڤ فێر ببیتێ، دا بشێت خوە دگەل پێشكەفتنێ و هەڤركیێ بگونجینیت، ژ وان ژی (سەربەخویا هزركرنێ، خەیال و بوچوونان، هزرا رەخنەیی بۆ گەهشتن ب پێشكەفتنێ، هزركرنا داهێنەر، بەشداریكرن د روودانێن گوهورینێ دا، دروستكرنا بریارێ و بەرچاڤگرتنا مەترسییان، زانینا بەردەوام، كاركرن و گەهاندن د چوارچوڤێ تیمێ دا، برێڤەبرنا پێزانینان و... هتد). ئەڤ هەمی شیانێن هەنێ ژی دەرناچن و مفا ژێناهێتە وەرگرتن، ئەگەر دبن سیبەرا كەشێ ئازادیێ و دیموكراسیەتێ و رێزگرتنا مرۆڤان دا نەبن، كو پەیرەوكرنا دیموكراسیەتا مەدەنی، بەروڤاژی دبیتە سەر گەلەك سازیان و پەیرەوێن كومەلایەتی و ژوان ژی بۆ نمونە، پێرابونێن زانستی، د چوارچوڤێ سازیێن پەروەردەی و زانینێ دا.
دەولەتا مەدەنی و سالوخەتێن وێ، چنە؟
دەولەتا مەدەنی ل سەر سیستەمەكێ مەدەنی ژ پەیوەندیان دهێتە دامەزراندن، ئەڤا ل سەر ئاشتیێ و لێبوردەییێ و قەبیلكرنا كەسێ دی و یەكسانیێ د ماف و ئەركان دا، یان كو ل سەر تێكەلكرنا ئاینی ب سیاسەتێ ڤە ناهێتە دامەزراندن. دەولەتا مەدەنی، دەولەتا هاولاتیبوونێ یە دهەمی ماف و ئەركان دا، ل سەر یەكسانییا تەمام دناڤبەرا هاولاتیان دا دهێتە ئاڤاكرن، چ دەولەتێن مەدەنی بێ هاولاتیبوون نابن و چ هاولاتیبوون ژی، بێ دەولەت نابن.
دەولەتا مەدەنی ل سەر دیموكراسیەتێ و هاولاتیبوونێ و تێگەهێ دەستهەلاتا گەلی رادبیت، یانكو چ دەستهەلات ل سەر دەستهەلاتا گەلی نابن و دەولەتا مافێ ئابوری و كومەلایەتی یە و نە بتنێ دەولەتا مافێن سیاسی یە. هاولاتیبوون بدەستڤەناهێت، ئەگەر سیستەمەكێ سیاسی و دیموكراتی دان پێدانێ ب ئازادیا ئاینی د چوارچوڤێ دەستورێ مەدەنی دا، كو ژێدەرێ وێ گەل بیت، نەكەت. گەل دێ سەرچاوەیێ هەرە بلند بیت، د دەولەتا مەدەنی دا، یان كو ئەو دێ بیتە سەرچاوەیێ هەمی دەستهەلاتان، پەرلەمانی و جێبەجێكرن و دادوەریێ، كو ببیتە ژێدەرێ دروستكرنا یاسایان و بریاردەرێن وان بتنێ گەل بیت و ژێدەرێ دەستهەلاتا چاڤدێریێ و جێبەجێكەرێن یاسایان، بتنێ گەل بیت.
دەولەتا مەدەنی دەستهەلاتێن وێ بتنێ دێ بو گەلی بیت، حاكم ژی لدەف گەلی دێ كرێگرتی بیت، ژبەركو ئەو ژ بەر بجهئینانا بەرژەوەندیێن گەلی و حەزێن وی دهێتە دامەزراندن. ئامانجا سەرەكی دێ رازیكرنا گەلی بیت، دیسان دەولەتا مەدەنی ل سەر گرەنتیا ئازادیا باوەریبوونێ و هزركرنێ و رادەربرینێ و مافێ بگەهشتنا زانیاریان پەیدا دبیت.
دەولەتا مەدەنی دەولەتەكا دیموكراسی و نە یا ئاینی یە، ژبەركو دیموكراسیەت ل سەر مافێ گەلی پەیدا دبیت، یان كو مافێ وێ یێ تەمام د دانانا سیستەمان دا، كو ئەو بەرژەوەندیێن ماددی ل دنیایێ دا دبینیت.
د دەولەتا دیموكراسی مەدەنی دا رێز ل شیانان دهێتە گرتن، زانا و خودان شیان و كەسێن تایبەتمەند جهەكێ خوە یێ بلند هەیە، ئەو رێكارێن بنگەهینن ل سەر رێكارێن رابوونا هەر دەولەتەكێ.
د دەولەتا ئاینی دا، چ شەرعیەت ژبلی شەرعیەتا دەستوری نینن، چ سەرداگرتنێن دەستهەلاتێ نابن، بەلكو لێكگوهارتنەكا ئاشتیانە یا دیموكراسی، ئەڤە ژی توندوتیژیا سیاسی كێم دكەت و ئەگەر نە بێژین ناهێلیت. ئەگەرێ ڤێ ژی بۆ وێ چەندێ دزڤریت، كو هەمیان مافێ بەشداریبوونێ دكارێن سیاسی دا هەیە، دگەل رێزگرتنا بنەمایێن یاسایی و دەستوری. توندوتیژیا سیاسی ئێك ژ خرابترین كارێن سیاسی یە و هەر ئەو ژی بویە كو عیراقێ بۆ نزیكی 10 دەهكان هەر ژ سالا 1950ێ تا 2003ێ ژبەر دنالی.
دەستپێشخەریا تاكی و كارێن بكوم د دەولەتا مەدەنی دا، دكەڤنە ستویێ سازیێن كومەلگەهێ مەدەنی. د دەولەتا مەدەنی دا، دێ كومەلگەهـ كومەلگەهەكێ مەدەنیێ كارا و ئامادە بیت، كو وی دكەتە چاڤدێر ل سەر ئەدائا دەستهەلاتێ و چاوانیا پێگیریا وێ ب یاسایێ ڤە.
شەنگستێ گەلی ژ بۆ دەولەتبوونا مەدەنی دێ گەلەك یێ بەرفرەهـ و مەزن و هەمەجوور بیت، ملكەچیبوون بتنێ دێ بۆ دەولەتێ بیت، كو دێ قەیرانێن كومەلگەهی بلاڤەبن، هەڤركیێن كومەلایەتی نابن.
ژ بنەمایێن دەولەتا مەدەنی دگریتە بەر، تێگەهێ ئازادیا ئاینی یە، كو مافی ددەتە هاولاتی د هەلبژارتنا هەر ئاینەكی یێ وی بڤێت. یەكسانیا تەمام دناڤبەرا هاولاتیان دا د هەمی بوارێن ژیانا سیاسی و یاسایی و ئابوری و كومەلایەتی دا، بێی كو ل لایەنێ وی یێ ئاینی ڤەگەرن و ئەو تشتێ جودابوونێ دناڤبەرا هاولاتیان دا دروست دكەت و تەئكید ل سەر مەبدەئێ جوداكرنا دەستهەلاتا مەدەنی ژ دەستهەلاتا ئاینی و ل سەر ڤێ ژی، دڤێت سەربەخویا دەستهەلاتا مەدەنی ژ یا دێرێ و مزگەفتێ هەبیت و سەربەخویا دێرێ و مزگەفتێ ژ دەولەتێ، نەهێلانا تێكەلبوونا هەر دوو دەستهەلاتان د كاروبارێن ئێكتر دا.
ليست هناك تعليقات:
إرسال تعليق